“Hoi Suzanne, wij eten soep met ballen en mijn mama is dood.” Dat kreeg ik te horen toen ik de keuken binnenstapte bij mijn vriendin die was overleden. Haar kinderen waren nog klein. Wat zeg je tegen zulke jonge kinderen? Hoe ga je om met hun verdriet en wat snappen ze van alles wat er gebeurt?
Niet onopgemerkt
Hele kleine kinderen snappen niet wat dood betekent. Toch zie je bij kinderen van alle leeftijden dat ze voelen dat er iets aan de hand is. Zo voelt een pasgeboren baby jouw verdriet feilloos aan. Je hartslag is anders, je gaat anders met je kindje om en zelfs je geur kan veranderen.
Verdrietig zijn mag
Vaak denken moeders dat ze zich groot moeten houden voor de kinderen. Dit is helemaal niet noodzakelijk. Je kind leert ook van jouw verdriet. Zo leert een kind dat het heel normaal is verdrietig te zijn als er iemand overlijdt. Door jouw verdriet te tonen aan je kinderen laat je zien dat er ook ruimte is voor zijn verdriet. Vaak zie je bij jonge kinderen dat ze even heel verdrietig zijn over de dood van een dierbaar persoon of huisdier en dan weer verder gaan met waar ze mee bezig waren, om een tijd later weer even heel verdrietig te zijn. Dat is heel normaal, kinderen kunnen nog niet zo lang met één ding bezig zijn.
Troost
Kinderen kunnen ontzettend veel troost geven. Kinderen zijn altijd zichzelf en dat geeft een vertrouwd gevoel. Daarnaast is het heel fijn om gewoon even met je kinderen te kunnen knuffelen. Ook geven ze vaak even de gelegenheid om ergens anders over te praten dan alleen maar de dood.
Betrekken
Betrek de kinderen zoveel als ze zelf willen bij de voorbereidingen van het afscheid en het afscheid zelf. Natuurlijk is het afhankelijk van de leeftijd van de kinderen wat je ze kan laten doen en wat ze willen. Jonge kinderen kan je een tekening laten maken voor in, op of bij de kist. Iets oudere kinderen vinden het misschien wel fijn om te helpen kleren uit te zoeken voor de overledenen of sieraden. Of misschien wil je dochter de haren van oma wel kammen. Als het gaat om het huisdier wat is overleden dan kan je kind zelf een doosje knutselen om het in te begraven en bij een overleden persoon kan de kist ook beschilderd worden. Bijna alles kan en mag. Kijk wat voor jezelf prettig voelt en wat je kindje aangeeft en bespreek je wensen met de uitvaartbegeleider. Door je kinderen te betrekken bij het afscheid kunnen ze echt op hun eigen manier afscheid nemen van hun dierbare.
Vragen
Kinderen zijn van nature heel nieuwsgierig en willen veel weten. Laat ze duidelijk weten dat ze alle vragen mogen stellen. Geen vraag is gek. Probeer op het niveau van het kind uit te leggen wat er de komende dagen gaat gebeuren en leg uit wat dood zijn betekent. Je kunt vertellen dat iemand die dood is niet meer kan praten, eten, bewegen enzovoort. Het is niet verstandig om te zeggen dat de overleden persoon slaapt, hierdoor kan je kind bang worden om te gaan slapen. Ook tegen hele jonge baby’s kan je vertellen wat er gebeurt. Natuurlijk is het heel moeilijk om in je eigen verdriet ook nog eens te moeten gaan uitleggen waarom opa zo koud aanvoelt. Als je dit moeilijk vindt, vraag dan eens aan de uitvaartbegeleider om tips. Zij hebben dit vaker gedaan en kunnen ook dingen voor jou uitleggen aan je kinderen.
Opbaring
Moet je je kind meenemen naar de opbaring? Niks moet natuurlijk, maar als de overledene er goed uitziet zou ik het persoonlijk zeker doen. Het is voor kinderen moeilijk voor te stellen dat de overledene echt in die gesloten kist ligt als ze dit niet hebben gezien. Dingen zelf zien en voelen is voor kleine kinderen een goede manier om het te begrijpen. Vertel voordat je gaat kijken dat papa zijn ogen dicht heeft, heel wit is en koud aanvoelt. Als je kind niet wil kijken hoeft hij dit natuurlijk niet, maar vaak zul je zien dat kinderen er veel gemakkelijker mee omgaan dan wij volwassenen.
Verschil tussen leeftijden
Natuurlijk verschilt het per leeftijd heel erg wat een kind begrijpt van de dood en hoe hij zich daarbij voelt.
Tot 3 jaar
Kinderen tot een jaar of drie hebben niet echt besef van wat dood is. Ze hebben geen besef van het verschil tussen levende en dode dingen. Wel kennen ze de angst om gescheiden te worden van papa of mama. Hele kleine kinderen voelen wel al de emotionele afwezigheid van de rouwende ouders. Kinderen tot 3 jaar denken vaak vanuit hun behoefte en komen daardoor soms met rare ideeën. Bijvoorbeeld een kindje dat op de kist wil ontbijten, dat is gezellig bij papa. Op zo’n moment kun je uitleggen dat papa overleden is en niet meer hoeft te eten, maar dat je wel even bij de kist mag gaan zitten met je broodje. Probeer je kinderen serieus te nemen in hun vragen en ideeën en dingen uit te leggen aan de hand van herkenbare voorbeelden.
Van 3 tot 6 jaar
Kinderen van 3 tot 6 jaar kennen het begrip dood wel, maar beseffen het definitieve karakter hiervan nog niet. Ze snappen dat dood en verdriet bij elkaar horen, maar zijn niet bang voor de dood. Kinderen van deze leeftijd zijn vaak erg geïnteresseerd in alles rondom de dood en stellen veel vragen. De vragen waarom is iemand dood gegaan en hoe kunnen heel vaak terug komen. Ook vragen als: “Heeft oma het niet koud onder de grond?” of “Kan mijn broertje mij horen als ik iets zeg?” zijn heel normaal op deze leeftijd. Kinderen tussen de 3 en 6 jaar denken op hun eigen manier heel logisch. Als jij net hebt uitgelegd dat zijn broertje niet meer terugkomt, waarom staat zijn bedje er dan nog? Je kan je kind helpen door te proberen dingen op zijn manier te zien. Ga eens op je knieën naast de kist zitten, wat zie je? Wees duidelijk en eerlijk over de dood, zo zal je kind sneller begrijpen dat de dood onomkeerbaar is.
Van 6 tot 9 jaar
Kinderen van deze leeftijd begrijpen dat de dood onomkeerbaar en definitief is, alleen beseffen ze nog niet echt dat iedereen een keer dood gaat. Ze hebben interesse in de uiterlijke dingen die bij de dood horen zoals de uitvaart en de kist. Ook komen ze met vragen wat er na de dood gebeurt. Kinderen van deze leeftijd zijn erg kwetsbaar omdat ze enerzijds begrijpen dat de dood definitief is, maar het nog niet helemaal snappen. Ze huilen vaak in stilte om niet kinderachtig gevonden te worden. Doordat ze hun verdriet niet echt uiten kunnen kinderen in deze leeftijd soms opstandig gedrag vertonen. Je kunt je kind helpen door op een rustig moment even lekker bij hem te gaan zitten en te vragen of hij wil vertellen.
Van 9 tot 12 jaar
Kinderen van 9 tot 12 jaar beseffen heel goed dat iedereen een keer dood gaat. Op deze leeftijd zijn kinderen al minder afhankelijk van volwassenen waardoor ze sneller zullen proberen zelf met hun verdriet om te gaan. Ze vragen geen aandacht voor hun verdriet uit angst kinderachtig gevonden te worden of er niet bij te horen. Ook zitten kinderen van deze leeftijd vol met vragen waar je als ouder misschien niet over na wil denken. “Wat gebeurt er met je als je onder de grond zit?” Probeer eerlijk antwoord te geven op dit soort vragen, ook al is dit voor jou als moeder ook lastig.
12 jaar en ouder
Op deze leeftijd weten kinderen heel goed dat de dood onomkeerbaar is. Iedereen gaat een keer dood, maar niet iemand die dichtbij het kind staat. Als een kind dan toch wordt geconfronteerd met de dood van iemand dichtbij kan dit heel veel verwarring veroorzaken. Kinderen in de pubertijd zijn bezig met de zin van het leven. Als een kind op deze leeftijd te maken krijgt met een overlijden van een dierbare kan dit de verwarring over deze vraag vergroten. Je kan je kind helpen door hem op zijn eigen manier te laten rouwen. Natuurlijk zou je als moeder het liefst alle pijn en verdriet wegnemen, maar dit kan niet. Maak duidelijk dat hij niet hoeft te praten, maar altijd mag komen om te praten of te vragen. Kijk of je kind in het leven blijft staan en dingen die hij vroeger deed nog steeds doet. Als je kind zich echt terugtrekt is het een goed idee om wat extra hulp in te schakelen.
Tips:
http://www.achterderegenboog.nl/
