Meestal wijzen we om iemand anders ergens op te attenderen, maar zo ontstaat het niet! Het eerste wijzen ontstaat in fase 5 (gemiddeld 12-15 maanden). Bram van 11 maanden ziet een nieuwe bal. Hij gaat op zijn hurken zitten en wijst ernaar. Na enkele seconden wijst hij nog eens en dan kruipt hij erop af. Dit is het egocentrische wijzen. Hij keek zijn ouders en grootouders, die die bal voor hem hadden meegenomen, niet aan.
In fase 6 (gemiddeld 15-18 maanden) verandert dat. Met 14 maanden ziet Bram voor het eerst een lieveheersbeestje. Hij wijst ernaar en kijkt naar zijn ouders. Omdat ze aan het lezen zijn, zegt hij ‘Uh, uh’. Zodra hij ziet dat ze kijken, kijkt hij zelf naar het lieveheersbeestje en controleert hij of zij daar ook naar kijken door hen weer aan te kijken. Ondertussen is hij naar het diertje blijven wijzen! Dit is het sociale wijzen.
Hoe zit dit? In de fasen 3 en 4 (samen gemiddeld 4-12 maanden) draait het kinderlijke functioneren om fysiek contact met de buitenwereld. Het grijpen is daar hét voorbeeld van. Pas in fase 5 wordt dat fysieke overstegen in het aandachtscontact: zonder aanraken kan het kind zijn omgeving verkennen. Dan ontstaat bijvoorbeeld het vermogen om plaatjes te kijken in een prentenboek.
Aandachtscontact van fase 5 gaat in één richting: van het kind naar de buitenwereld. Vandaar dat Bram dan egocentrisch wijst. Pas in fase 6 gaat het in twee richtingen. Daardoor kan hij andermans blik naar iets leiden, middels het sociale wijzen.
Het wijzen gaat dus van egocentrisch naar sociaal. De Russische psycholoog Vygotskij ziet dat andersom. Eerst zou het kind voor anderen wijzen en pas daarna begrijpen wat het daarmee bedoelt: ‘Het kind is de laatste om bewust te worden van zijn/haar gebaar’ (‘Het ontstaan van hogere mentale functies’). Dit is absurd. Waarom en hoe zou een kind aanvankelijk zinvol kunnen wijzen op een kennelijk klakkeloze manier? En hoe zou het meteen twee richtingen met elkaar kunnen verbinden, zonder eerst in één richting gefunctioneerd te hebben?
Jammer voor de Vygotskianen: het wijzen is eerst egocentrisch en – prettig voor ouders en opvoeders – wordt sociaal. En dat geldt niet alleen voor het wijzen…
Ewald Vervaet werkt bij Histos, een stichting die psychologisch onderzoek verricht en bevordert. Heb jij een vraag voor Ewald? Reageer dan op dit artikel en wie weet wordt hij binnenkort beantwoord.
<p style=”text-align: right;”><span style=”color: #999999;”><em>Uitgelichte afbeelding: <a style=”color: #999999;” href=”http://www.shutterstock.com/” target=”_blank” rel=”nofollow”>Shutterstock</a></em></span></p>
